بانوان در دوران هخامنشی : دستمزدها / مهر ها / حسابداری در دوران هخامنشیان

بانوان در دوران هخامنشی
دستمزد
مُهر ها
حسابداری در دوران باستان

در آغاز دهم بهمن ماه برابر با جشن سده بر همه ایرانیان خجسته باد .

و اما متن:

نزديک به 70 سال پيش، در سال 1312(1933ترسائی) ، در هنگام كاوشهاي بنياد شرق شناسي دانشگاه شيكاگو، ايران شناس آمريکائی «ارنست هرتسفلد» در باروی شمال شرقی تخت جمشيد به گروهی زيادی از گل نوشته ها رو برو شد. اين يافته ها شامل نزديک به 30هزار "گل نوشته" بود، گل نوشته ها به دوران 509 تا 494 پيش از ميلاد تعلق دارند و به خط ميخي ايلامي نوشته شده اند.
در بهار 1383، (2543 ايران يا 2004 ترسائی) دكتر «گيل استاين»، مدير موسسه شرق شناسي دانشگاه شيكاگو،

300 گل نوشته از متنهاي ترجمه شده باروی تخت جمشيد را از سوی دانشگاه شيكاگو در جعبههای ضد اسيد و ضد رطوبت به ايران بازگرداند.
اسناد داراي ارزش فرهنگي بسياري است و بخشي از پيشينه فرهنگي ايرانيان را بازگو ميكند. پس از دسته بندی و تهيه شناسنامه انگليسي و پارسي، براي نخستين بار نمايشگاهي از اين گل نوشته ها در موزه ملی برپا شد. نمايش اين سند های تاريخی تاكنون در جهان بيسابقه بوده است.

از اين گل نوشته های باستانی بر می آيد که بيش از 30 «انشان» (گونه مردم) در قلمرو ايران هخامنشي جاي داشتند. مرزهاي ايران از يك سو، از هند تا شبه جزيره بالکان و بلغارستان در اروپا و از سوي ديگرآنسوی مرزهای مصر و اتيوپي و ليبي در آسيا تا مرزهاي چين و دشتهای سيبری گسترده بود. اداره چنين سرزمين بزرگي در 2500 سال پيش نياز به نظم و انضباط و سازماندهی اداری بسيار دقيقي داشت و هخامنشيان توانستند به كمك سازماندهی بینظير خود، نزديك به دو سده اين امپراتوری را به خوبي اداره كنند.
بيشتر نوشته ها و گواه نوشته های اداری هخامنشيان به خط و زبان ايلامی روی گل نوشته ميشد. در كنار آن، از خط و زبانهاي ديگري مانند آرامي هم استفاده میشد كه بيشتر با جوهر روی پوست و چرم و سنگ نگاره نوشته ميشد. سنگ نگاره ها و گل نوشته های ايلامي گواه نوشته (اسناد) هخامنشي شامل پرداخت مواد خوراكي برای موارد گوناگون از طرف دولت است.

در دوران هخامنشی رسيدهايی هم در ازاي دريافت كالا يا مواد غذايي داده ميشد. چون هنوز پول و سكه به طور گسترده استفاده نميشد. با وجود اينکه در آن زمان، تازه داريوش سيستم پولي را به وجود آورده بود و هنوز سيستم تبادلي بيشتر از طريق مواد غذايي انجام ميشد.

برخی از متنها دارای نگاره های در باره پرداختهای دينی است. ازبرخی متنها معلوم میشود كالايي كه برای يك خدا داده ميشد، بعد از اجراي مراسم به كارگران تحويل داده ميشد تا آن را مصرف كنند. مراسمي به نام « لن» وجود داشته است.

چگونگي اين مراسم مذهبي را دقيقا نميدانيم اما ظاهرا مراسم مسح مسيحيان از آن اقتباس شده است. نام خدا چون اهورامزدا، ميترا، نريوسنگ و سپندارمد هم در اين سنگ نگاره ها به چشم ميخورد. اين نشان از يکتا پرستی ايرانيان دارد.

با همه قدمت و جايگاهی که ايزدبانو آناهيتا در افكار ايرانيان داشته نامي برده نشده اما پرداختهايی برای آب، رود و كوه مقدس وجود دارد كه شايد با اين ايزد بانو بيارتباط نباشد.

اثر مُهری روی يكي از اين گل نوشته ها وجود دارد كه كهنترين اثر مُهر هخامنشي در جهان محسوب ميشود. اين اثر مُهر متعلق به سال 500 پيش از ميلاد يا سال بيست و دوم داريوش است و خود مُهر متعلق به كورش اول، پدربزرگ كورش بزرگ، يعني مربوط به سده هفتم پيش از ميلاد است.
اين مهر نقش سواری است نيزه به دست و پيادهای كه نيزهای از کنار بدنش رد شده و كمان شكستهای در دست دارد. كورش اول در اين مهر خود را چنين معرفي ميكند: «كورش، پسر چيش پش، پادشاه شهر انشان». يعني در زمان داريوش هنوز از مهرهای خيلي قديمی، مربوط به پادشاه چند نسل قبل استفاده میشده است.
كاربرد مهرها همانند امروز برای رسميت بخشيدن به "گواه نوشته ها" اسناد بوده است.

در ميان اين گل نوشته ها يك نمونه قلم نگارش خط ميخي نيز دیده می شود. اين قلم به تازگی از حفاریهای «تل بندو» در فارس پيدا شده و ظاهرا براي نوشتن خط پروتو ايلامي (= ايلامي متقدم) بوده است نه خط ميخي فارسي باستان.

اما به هر حال، بهترين نمونه هاي است كه از يك قلم نوشتاری قديمي در دست است .

گل نوشته ها نشان می دهند که گروههايی دستمزد می گرفته اند که شامل:

مواجب مادران، مواجب سفر، مواجب حيوانات، مواجب كارگران و متنهاي محاسبات است.

مادراني كه ظاهرا كارمند دولت بودند و در شهرهای فارس، يعنی پارس قديم، كار میكردند از طرف دولت حق فرزند يا مواجب ويژهای دريافت ميكردند. بررسي حقوق و دستمزدها نشان میدهد كه در بعضي موارد، حتي با شغل برابر، زنان سه برابر مردان حقوق ميگرفتند. مواجب سفر بخشي به مسافراني كه از شهرهاي مختلفي چون قندهار، هند، سارد، مصر، شوش، كرمان و... آمده بودند، داده ميشد و بخشي به پيكهای پيشتاز تعلق ميگرفت. اين نشان می دهدکه قديميترين پرداخت سيستم پست جهان در اين سنگ نوشته يا گل نوشته ها نگاشته شده است. پيكهای پيشتاز كه در ايلامي «پيَّردَزيش» خوانده شدهاند، پيامها را به سرعت در طول جادههای امپراتوری حمل ميكردند و اين قديميترين و سريعترين سيستم پستي جهان بوده كه داريوش آن را بنيان نهاده بود.

برخي لوحها جنبه برچسب كالا داشته كه با خود كالا فرستاده ميشده است. بعضي از متنها هم به متنهای محاسبات معروف اند.

اين متنها سالانه اند و گزارش پرداختها، برداشتها و ذخيره سال آينده را در بردارند. اين متنها درست مانند متنهاي حسابرسي امروزي جدولبندي شدهاند و خطوط جدولها روي الواح نمايان است.

متنهاي محاسباتي از رياضيات بسيار پيشرفتهای برخوردارند و برای مطالعه آنها بايد علاوه بر ايلامی، بر رياضی نيز مسلط بود.
روي بيشتر گل نوشته ها به ويژه نگاره های محاسباتي، نوشته ها يا علايمی به چشم ميخورد به خط آرامي كه با مركب نوشته شده و نشان ميدهد از روی اين متنها، آرشيو ديگری تهيه میشد كه روی پوست يا چرم به زبان و خط آرامي نوشته ميشد و جاي ديگري نگهداري ميشد. روی بعضی گل نوشته ها فقط علامتی مبنی بر نسخه برداری به چشم ميخورد و روي برخي ديگر، كاملا به آرامي نوشته شده «نسخ»، يعني «نسخه برداري شد.

آرشيوها به اين دليل بوده كه اگر مدارك اصلی از بين رفت، نسخهای از آن موجود باشد. تعدادی از منابع اصلی اين كار نيز شامل پژوهشهايي كه دانشگاه شيكاگو روي اين الواح انجام داده، به خصوص كتابهايي كه در مورد نقش مهرها تهيه كرده، به نمايش درآمده است.
مركز مطالعات هخامنشي موزه ملي ايران جدولي از همه هجاهايی كه در كتيبه های باروی دوره هخامنشي به كار رفته تهيه كرده است. اما به درستي نميتوان تعداد هجاهای خط ايلامی را مشخص كرد. چون ممكن است برای يك شكل چند صورت مختلف وجود داشته باشد. همچنين در دوره های متفاوت ايلامی، شكل هجاها فرق ميكند.

گل نوشته های خرد شده ای هم درميان اين يافته ها هست که تعدادشان هم بيشتر شده و به 35 هزار میرسد.

اين قطعات غالبا ناخوانا هستند و مثل پازل بزرگي ميمانند كه برای مطالعه بايد قطعات مربوطه را پيدا كرد و به هم چسباند.
همچنين قطعاتي سفالي در اين مجموعه پيدا شده است كه نشان ميدهد اين گل نوشته ها و برگ ها در كوزههای سفالي نگهداري ميشده اند.

در اين نمايشگاه، ريسمانهای سوخته، يك نمونه گره و يك تارموی انسان هم به چشم ميخورد كه از داخل کوزه ها و گل نوشته ها به دست آمده اند. ريسمانها و گره به دليل آتش سوزی تخت جمشيد به دست اسكندر سوخته اند و تارموي به دست آمده به رنگ سفيد است.
به اين ترتيب، ميتوانستند نگارها را در جايی برای آرشيو آويزان كنند. معمولا سمت چپ نگاره ها سطح صافي بوده كه جاي انگشت شست دست چپ است. چون به هنگام نگارش برگ را معمولا در دست چپ نگه ميداشتند و از چپ به راست هم مينوشتند.

در همين قسمت، نگاره مُهر ميشده و در واقع رسميت پيدا ميكرده است.

تمامی اين نگاره ها مشابه فاكتورهای امروزی است. واحدهاي وزنd آن دوره كه براd پرداخت كالاها به كار رفته، از اين الواح شناخته ميشود که «بر» واحد وزنی جامدات و «مَّريش» واحد وزنی مايعات است.

در بعضي متنها، اسم منشي يا دبيري كه متن را نوشته، پايين متن اضافه شده است. ظاهرا آنها كه اسم دارند، شخص معروفي بودند كه جايگاه خاص اداری داشتند و وقتی نام خود را پايين متن ميگذاشتند، ميخواستند همه بدانند او چه كسي است. اما آن سازمان عريض و طويل اداری و اقتصادي چگونه اداره ميشد.

دراين کشور پهناور سازمان پرداختهای مواد غذايی به عنوان پول برای مصارف مختلف، زير نظر شخصی اداره ميشد به نام «پَرنَكَه» كه عموی داريوش بود. او معاونهايی داشت و اين معاونها خود زيردستانی داشتند كه مقدار مواجب مناطق مختلف را تعيين ميكردند. مناطق مختلف مسئولان متفاوتی داشتند. افرادی هم بودند كه كالاها را حمل ميكردند و به مناطق تحويل ميدادند و كساني هم بودند كه كالاها را تحويل ميگرفتند. تمام اينها عضو يك سازمان بسيار منظم و دقيق و برنامهريزی شده پرداختهای حقوقی به آدمهای مختلف بودند.

در سنگ نگاره ها و خشت نگاره ها، از آدمها به عنوان آدمهای آزاد اسم برده شده كه كار میكنند و حقوق ميگيرند

كاملا هم زير نظر هستند، نه از نظر امنيتي و حفاظتي، از اين نظر كه بدانند هر كس چقدر كار كرده و چقدر بايد حقوق بگيرد تا مبادا حقوقش كم شود يا به تعويق بيفتد. وضعيت حقوقها هم نشان ميدهد دستمزد در بعضي موارد خيلي بالا بوده است. اما از اسير يا برده يا زنداني براي كارها استفاده نميكردند.

ممكن است زندانيانی داشته اند اما از آنها برای كارهاي ساختماني بهره كشي نميكردند. هنرمندان را به اين منظور دعوت میكردند و هنرمندان طبق قراردادهايی كار ميكردند. مدارك مختلفی هم در اين مورد وجود دارد.
مانند دعوتنامه های كه ساتراپ مصر برای هنرمندان مصری نوشته بود.
در متنهاي خزانه هم نام هنرمندان، مليت آنان، كار و ميزان دستمزدشان ثبت است.



با سپاس از مجله هنر
برگرفته از سایت ( فیلتر شده ) زیر:
http://iranazade.blogfa.com/

این مطلب به تاریخ آدینه ناهید شید 9 بهمن ماه شاهنشاهی برابر یا
9بهمن ماه 1388شمسی تحمیلی تازی و تازی پرستان نوشته شد.