پارسه، عظمت هنر و معماری
Jine/23 2010 چهارشنبه
امیروکاملیا / رادیو کوچه
«مایکل داف» می‌گوید: «بیش از سه هزار نقش، بر روی ساختمان‌ها و مقبره‌های تخت جمشید ایجاد شده است. در حدود هشتصد نقش از آن‌ها بر روی جبهه شرقی آپادانا و در حدود چهارصد نقش برجسته در پلکان‌های شمالی کاخ مرکزی دیده می‌شود، در حالی که در هیچ بنای دیگری در دو‌ران باستان این مقدار نقش مورد استفاده قرار نگرفته بود.»
«شاپو‌رشهبازی» می‌گوید: «هم گاو و هم شیر از علایم فلکی هستند و شیر از برج‌های فلکی است که همیشه با خورشید مترادف بوده است. نزدیک به ۵۰ سال پش از میلاد مسیح ورود خورشید به برج گاو و هم‌زمان با فرارسیدن بهار بوده است. از آن پس هخامنشیان و آن گاه تمام ایرانیان، هر سال چنین رخداد آسمانی را آغاز سال جدید دانسته و آن را جشن می‌گیرند. چرا که در آن موقع شیر جوان و نیرومند سال نو، برگاو پر برکت سال گذشته چیره شده است.»
«مایکل داف» نکاتی در مورد تناسبات و اندازه‌ها در تالار صدستون عنوان کرده و می‌گوید: «در نقش برجسته یکی از درگاه‌های معروف تالارصدستون ۵ ردیف ده تایی از سربازان را مشاهده می‌کنیم که تخت پادشاه بالای سر آن‌ها قرار گرفته بود. به نظر او تکرار عدد ۱۰ در نقش برجسته به تعداد ستون‌های این تالار که صدتا است ارتباط دارد. وجه تشبیه آن به دلیل ۱۰۰ ستون است و توسط خشایار شاه ساخت آن، آغاز شد و به منظو‌ر نمایش خزائن سلطنتی به کار رفته است. این تالار پنجره‌ای به بیرون ندارد .
در مورد نشانه‌های اندازه‌گیری در کاخ‌های داریوش و خشایار شاه به نکات مهمی اشاره می‌توان کرد. علایم مستطیل شکل در راستای لبه دیوارها، علایم T شکل در محور دیوراها و دایره‌ها در امتداد مرکز ستون‌ها قرار گرفته است. اساس فاصله بین نشانه‌ها نوعی سیستم اندازه‌گذاری است که به این شرح زیر است: ذرع ۲۱/۵ تا۲/۵۲ سانتی‌متر، پا ۷/۳۴ تا ۸/۳۴ سانتی‌متر، کف دست ۷/۸ سانتی‌متر و انگشت ۲/۲ سانتی متر .
ولی در تالار صد ستون این نشانه ها یافت نمی‌شود ولی به دلیل وجود ضرایب عددی مشخص در فواصل بین لبه‌ها و محورهای دیوارها و نیز در مرکز ستون‌ها وجود قواعد مشخص اندازه‌گیری قطعی است فاصله بین ستون در تالار cm625 است که معادل ۱۸ پا است. از طرفی می‌دانیم که ۱۸ عددی مهم بوده است و پایه‌های این ستون‌ها ۳۶ ( ۱۸*۲) شیار داشتند. ارتفاع پایه ستون‌ها و پاشنه‌های دیوارها و سردرها cm96 است.»
«کرفتر» می‌گوید: «یکی از واحدهای اندازه گیری بزرگ‌تر هخامنشی به نال ال شاهی معادل ۹۶ سانتی متر بوده است. مطالعات نشان می‌دهد این مقدار یکی از مدل‌های اندازه‌گیری ساختمان بوده است. در این معماری قطر ستون در پایه مبنای طراحی بوده است. در هر حال طول بنا ۹۶ متر یا دقیقن ۱۰۰ واحد است حالا به کارگیری ضریب ۱۰۰ نمی‌تواند تصادفی باشد.
در یکی از درگاه‌های ورودی ضلع شمالی که مشرف به ایوان است شاه را می‌بینیم که بر تخت نشسته و ۵ نفر ملازم وی در مقابل و پشت سر او هستند. زیر پای شاه ۵ ردیف ۱۰ تایی از سربازان مادی و پارسی دیده می‌شوند. عرض دیواره جبهه شرقی و غربی و شمالی معادل ده واحد (ال شاهی) است. فاصله بین لبه دوپایه ۶/۹ متر است که برابر ۵ واحد است. (قطر پایه ستون ۵/۱ برابر واحداست) اعداد ۱۰۰،۱۰،۵ در ادیان باستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. روز ۱۰ بهمن ماه روز جشن آتش است که از آیین‌های مهم بوده است. بهرام طبق روایت ۱۰ تجسم یا صورت دارد و ضحاک ۱۰۰ اسب برای آناهیتا قربانی کره است.»
دکتر علی‌رضا شاپور شهبازی عنوان می‌کند: «که سپاه امپراتوری هخامنشی دارای ۱۰۰افسر بود و ۱۰۰ ستون در این تالار نماد ۱۰۰ افسر امپراتوری هخامنشی است.»
پروفسور «دانجلیس» می‌گوید: «نوع ستون‌های درون و بیرون آپادانا باهم متفاوتند ولی آن‌چه که بیش از همه ما را به شگفتی وا می‌دارد رعنایی ستون‌هاست که در تمدن‌های مدیترانه‌ای، مصری و هلنی کاملن بی‌سابقه و ناشناخته بوده است. شیارهای کاملن به هم فشرده این ستون‌ها، ارتفاع آن‌ها را نمایان‌تر می‌سازد و پایه‌های بسیار بلند و سرستون‌های چند طبقه منقوش به نقو‌‌‌ش حیوانات خیالی، به این ارتفاع ارزش و اعتبار بیشتر می‌دهند.
این ستون‌ها تناسب‌های فضاهای داخلی را که در زمان کوروش کبیر در کاخ پاسارگارد وجود داشتند تثبیت می‌کند. حالات و اثرات عجیب و شگفت‌انگیز قسمت‌های درونی تخت جمشید دقیقن به لطف اوج گیری کاملن تهیج شده و هم‌خوانی ابتکاری و کاملن بی‌سابقه این ستون‌ها تحقق یافته است. این تناسب‌ها هم با ابعاد بزرگ اتاق‌هایی که نقشه مربع ممزوج می‌شوند و هم با فنون جسورانه پوشش سقف‌ها، در این فنون فاصله بین محور ستون‌ها به ۱۰ متر می‌رسد.»
هم‌چنین می‌توان گفت که در تمام جهان برای اولین بار جسارت معماری از حد خود فراتر می‌رود و تالار‌های ستون داری به وجود می‌آید که ستون‌های آن کاملن نازک هستند تا حدی که فنون ساختمان‌سازی مصری را به کنار می‌گذارد و از آن پیشی می‌گیرد .
دلیل استفاده از سرستون‌ها کاهش فاصله‌های بسیار زیاد بین محور ستون‌ها است. این نوع معماری با زمین سرجنگ دارد و با شدت می‌خواهد که ریشه از زمین برکند و سر بر افلاک ساید. بناهای ناشی از این معماری می‌خواهند با پیچیده کردن نقش‌ها و مخصوصن با ستایش ستون‌ها تا سرحد امکان سر بر آسمان کشند.
مایکل داف می‌گوید: «می‌توان تصدیق کرد که هنر هخامنشی آغازگر انواع بیان معماری است که بعدها درگیر جریان جستجوی نوعی عمود گرایانه روینده و فشرده می‌شود تا جایی که در این زمینه معماری چوبی خاور دور، دین فراوانی به این تجربه‌های ایران دارد. حتا باید متذکر شد که یادمان‌های گوتیک مغرب زمین لااقل آن‌چه که به جان‌مایه و الهامات معماری مربوط می‌شود و به این معماری نزدیک است. عروج هخامنشی به سوی اوج، ارتباطی کاملن منطقی با سایر رفتارها و قانون‌مندی‌های معماری داشته و با آن ممزوج است .
همه چیز در قالب یک نظم هندسی، نمایندگان ولایات و نیز جوامع فرمان‌بردار را در بر گرفته است، آیین یکتاپرستی و آسمانی و ملکوتی شاهان هخامنشی خود گواهی بارز بر سطح عالی اخلاقیات هخامنشیان است و زبان معماری آن‌ها جان‌مایه و جوهر آشکاری را بروز می‌دهد که از این اخلاقیات اشباع شده است. خود یونانی‌ها علی‌رغم این که مردم پارس را بربر می‌دانستند از بسیاری از مفاهیم فلسفی و مذهبی همین مردم متاثر بودند.»
بن مایه ها:
کتاب تخت جمشید
جان‌مایه معماری هخامنش و یونانی نوشته پروفسور دانجلیس استاد فقید دانشگاه‌های ایتالیا
رضایی، دکتر عبدالعظیم، تاریخ ده هزار ساله ایران، جلداول، چاپ ۱۶. تهران: اقبال، ۱۳۸۴
زرین کوب، عبدالحسین . تاریخ مردم ایران. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴
پیرنیا، حسن (مشیرالدوله)،ایران باستان. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۶۲
فره وشی، بهرام. ایرانویچ. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۶۸
کتاب از زبان داریوش کبیر
داریوش بزرگ کخ، هاید ماری، از زبان داریوش، مترجم پرویز رجبی، نشر کارنگ، تهران ۱۳۷۹.
توان‌گر زمین، محمد کاظم، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی. ناشر: فاتحان راه دانش مرو دشت.۱۳۸۵
تخت جمشید بنای میهنی ایرانیان و انجمن همپرسگی ملی رضا مرادی غیاث آبادی
اقلیم پارس سید محمد تقی مصطفوی
معماری و شهر سازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی حسین سلطان زاده
معماری و شهر سازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی(حسین سلطان زاده)
-------------------
سه شنبه بهرام شید 24 / آبان / 2570 شاهنشاهی
